Araştırma Etiği Nedir?

Bir araştırmada araştırma etiği, doğru araştırma yöntemleri kadar önemli bir konudur. Araştırmacılar istedikleri her türlü araştırmayı diledikleri biçimde yapamazlar. Her araştırmada araştırmacının etik olarak uyması gereken bazı standartlar ve kurallar vardır.

Standartlar ve kurallar

Aşağıdaki araştırma etiği hakkındaki mesleki ahlak kuralları, araştırmanın amaçlarına katkıda bulunur, iş birliği için gerekli değerleri destekler, araştırmacıların kamuya olan sorumluluğunu garantiye alır, kamu desteği ile güvenilirlik sağlar ve çeşitli ahlaki ve sosyal değerleri güçlendirir:

1. İlk kural açıklıktır. Diğer bir deyimle araştırmacı kullandığı verileri, malzemeleri, teçhizatları, kaynakları ve bulguları toplumla paylaşmak zorundadır. Eleştirilere ve yeni fikirlere açık olmalıdır.

2. Dürüstlük ve gerçeklik: Araştırmacı bulgularını uydurmamalı, başka bir yerden çalmamalı ya da yanlış yorumlamamalıdır. Sonuçları, metotları, prosedürleri doğru raporlamalı ve meslektaşlarını, sponsorları ve kamuyu yanıltmamalıdır. Araştırmayı kötüye kullanıyorsa, bu da bilim etiğine aykırı bir davranıştır

3. Araştırmacının ilgilendiği objeye veya konuya bir zarar vermemesi gerekir. Buna bağlı olarak araştırmacı insanların mahremiyetine ve sırlarına saygılı olmalı ve araştırmasında izin verilmediği sürece şahıs isimlerini kullanmamalıdır. Ayrıca araştırmacı kendi kimliğini de saklamamalıdır.

4. Fikri mülkiyet: Patent, telif hakkı ve diğer fikri mülkiyetlere saygılı olunması gerekir. İzinsiz veri, yöntem ve sonuçlar kullanılmamalı ve katkıda bulunanlar mutlaka referans gösterilmelidir.

5. Gizlilik: Gizli iletişimler, personel kayıtları, ticari ve askeri sırlar, hasta kayıtları korunmalıdır.

6. Objektif olmak: Taraflı deney tasarımı, veri analizi ve yorumdan kaçınılmalıdır.

7. Bütünlük ve tutarlılık sağlanmalıdır.

8. Dikkatsizlik yüzünden yapılan hata ve atlamalar, çalışmanın baştan sona ciddi olarak incelenmesiyle engellenmelidir.

9. Sosyal sorumluluk: Sosyal hasarlara yol açabilecek araştırmalardan kaçınılmalıdır.

10. Ayrımcılık: Bilimsel yetki ve bütünlük ile ilişkisi olmayan cinsiyet, ırk, köken ve diğer faktörleri kullanarak ayrımcılık yapılmaması gerekir.

11. İlgili kanunların bilinip, bunlara uyulması lazımdır.

12. Hayvanlara özen gösterme: Araştırma sırasında kullanılan hayvanlara gereken ilgi ve saygı gösterilmeli. İyi tasarlanmamış ve gereksiz hayvan deneyleri yapılmamalıdır.

13. İnsanları koruma: İnsani konularda yürütülen araştırmalarda risk ve zarar minimize edilmeli, insan onuru, mahremiyeti ve otonomisi korunmalı. Çocuk, gelişimle veya kavramayla ilgili engelli, huzur evinde yaşayan, evsiz veya kanuni bir statüsü olmayan savunmasız kişileri içeren araştırmalarda özel önlemler alınmalıdır. Araştırmanın yükü de faydaları da adil bir şekilde dağıtılmalıdır.

Ulusal ve uluslararası düzenlemeler, yönetmeliklerle çerçevesi çizilmiş olan insan ve hayvanlarda yapılacak araştırmaların planlanması ve uygulanması, araştırma etiğinin en önemli başlıklarıdır. Araştırma etiği daha çok tıbbi araştırmalar için kullanılmakta olan bir kavramdır ancak kuşkusuz, sosyal bilimlerde yürütülen araştırmalar da daha farklı bir boyutta araştırma etiğinin ilgi alanına girmektedir.

Çarpıcı bir örnek

Araştırma etiği, temel davranış standartlarına bağlı kalmak açısından önemlidir. Bu bir çalışmada özellikle insanlar veya hayvanlar kullanıldığında kritiktir. Paolo Macchiarini olayı araştırmanın kötü yönetiminin nasıl bir insanın hayatını mahvedebileceğinin en çarpıcı örneğidir. Zira Macchiari’nin etik kurallara uymadığı, sahtecilik yaptığı, yapay soluk borusu yapımında yasal olmayan yollara başvurduğu, hastalarını üzerinde izinsiz deneyler yaptığı, ölümlere sebebiyet verdiği ve yapmadığı bilimsel araştırmaları gerçekmiş gibi göstererek İsveç’ten yüklü miktarda para aldığı ortaya çıkmıştır.

Yapılmaması gerekenler

Yukarıda araştırma etiğinin olmazsa olmazlarından söz ettik. Gelin bir de araştırmacıların yapmaması gerekenlere değinelim:

• Çalışmalarına katılması için kimseyi zorlamamalı ya da rüşvet teklif etmemeliler.

• Katılımcıları kandırmamalı, gözlerini boyamamalılar.

• Verilerle oynamamalılar.

• Katılımcılara, araştırma hakkında bilgi vermeden ve kendilerinden sözlü elektronik kayıt ya da imzalı izin almadan, katılımcıları çalışmaya dâhil etmemeliler.

• Katılımcılara araştırma öncesinde, sırasında ve sonrasında çekilme hakkı olduğunu bildirmeli ve isterlerse verilerinin geri çekilmesi hakkına sahip olduklarını da belirtmeliler.

Organizasyonlar

Etik normlar kanuni kurallar gibi resmi olmadığı için, yanlışla doğru arasında kesin bir çizgi koymak zordur. Ancak birçok organizasyon ve etik komitesi araştırma etiği politikalarını belirlemiştir.

Yukarıda sözü geçen organizasyonların bazıları: National Institutes of Health (NIH), National Science Foundation (NSF), Food and Drug Administration (FDA), Environmental Protection Agency (EPA), and th US Department of Agriculture (USDA), Nuremberg Code ve World Medical Association’s Declaration of Helsinki’dir.

Ayrıca bazı akademik kurumlar, eğitim programlarının içine araştırmacıların yaşadıkları çıkmazlara yardımcı olmak adına bazı dersler koymaya başladı. Etikle ilgili verilen eğitimlerde tanıtılacak kavramlar, araçlar, prensipler ve metotlar araştırmacıların yaşadığı ikilemlere kuşkusuz ışık tutacaktır.